MYNEDIAD AM DDIM – Y STORI WIR  

“Mi ganaf gân am y dyddiau cynnar” 1974-75

Y flwyddyn – 1974. Y lle – Coleg y Brifysgol, Aberystwyth. Dyna lle cychwynodd Mynediad am Ddim eu taith cerddorol. Myfyrwyr yn Aber oedd yr aelodau gwreiddiol – chwech ohonyn nhw : Emyr Wyn, Robin Evans a Mei Jones oedd y tri chanwr ac Iwan Roberts (gitar a mandolin), Graham Pritchard (ffidil, mandolin a phiano) a Dewi Jones (corn ffrengig) alias Dewi “French Horn” - am resymau amlwg – oedd yr offerynwyr.

Roedd hi’n gyfnod cyffrous ym myd canu ysgafn Cymraeg – roedd cenhedlaeth newydd o grwpiau wedi codi yn nechrau’r 70au i ddilyn yr arloeswyr cynnar fel Dafydd Iwan, Heather Jones, Meic Stevens a Huw Jones a grwpiau fel y Tebot Piws a’r Dyniadon Ynfyd Hirfelyn Tesog – enwau newydd fel Sidan, Hergest, Ac Eraill ac Edward H Dafis. Roedd dylanwad canu gwerin Celtaidd, yn enwedig Iwerddon a Llydaw yn sgil llwyddiant Alan Stivell,  yn drwm; er enghraifft, ail-enwyd prif raglen deledu pop Cymraeg, “Disc a Dawn”, yn “Gwerin 74”.

Er fod Mynediad am Ddim yn grŵp newydd, roedd gan yr aelodau oll brofiad amrywiol o berfformio – bu Emyr a Robin yn  Eisteddfodwyr profiadol am flynyddoedd a recordiodd Emyr record pan yn fachgen ifanc iawn; roedd Graham a Dewi’n gyn-aelodau o Gerddorfa Ieuenctid Cymru ac Iwan a Mei eisoes wedi ffurfio un grwp yn Aber – Coes Glec - ac wedi dechrau cyfansoddi caneuon.

Dod at eu gilydd o ran hwyl wnaeth y chwech yn wreiddiol – yn benodol ar gyfer cynrychioli Aber yn yr Eisteddfod ryng-golegol oedd i’w chynnal ym Mangor y flwyddyn honno. Cawson nhw lwyddiant yn fan’ny a doedd dim troi nôl. A hwyl oedd y nod wedi hynny hefyd – gan ddilyn traddodiad y Tebot Piws a’r Dyniadon gyda chyfuniad o ganu gwerinol “ffwrdd-a-hi”  myfyrwyr Aber oedd yn cael ei ymarfer yn y “Marine” a’r “Skinners” bob nos Sadwrn, a chaneuon gwreiddiol hwyliog (a fe allai’r hwyl gynnwys gwisg “drag” a dangos pen-ôl ar lwyfan). Roedd hyd yn oed yr enw yn jôc – yn  dilyn esiampl Ac Eraill, ymgais i ddrysu cyhoeddwyr a darllenwyr posteri nosweithiau llawen.

Aed ati i gyfansoddi mwy o ganeuon gwreiddiol – gyda phob cyfuniad posib o ddau neu dri aelod – ac ambell ffrind – yn bwrw iddi. Ond dyfodiad aelod newydd mwy profiadol fyddai’n rhoi cyfeiriad i’r grwp.

**************

**************

**************

“Ffal di di ral dal dadl am do” 1978-79

Bellach, pump aelod oedd ar ol – Emyr Wyn, Robin, Iwan, Graham a Pete – ac erbyn i’r record weld golau ddydd, roedd y grŵp wedi teithio Llydaw yng nghwmni Dafydd Iwan – profiad arbennig yn bersonol a phroffesiynol, lle gwelwyd mwy o bwyslais ar yr ochor werinol, gyda chanu di-gyfeiliant yn arbennig o boblogaidd o flaen cynulleidfa Lydewig.

Yn sgil profiadau Iwerddon a Llydaw, penderfynwyd canolbwyntio fwyfwy ar ganu gwerin traddodiadol. Trefnwyd taith arall gyda Dafydd Iwan – trwy Gymru y tro hwn – ac aed ati i recordio casgliad o ganeuon gwerin, gan anelu at farchnadoedd Celtaidd a thu hwnt yn ogystal a Chymru.

Y canlyniad oedd cyhoeddi Torth o Fara  ym 1978 – 17 o ganeuon, gyda phwyslais cyfartal ar y lleisiol a’r offerynnol – a’r clawr a’r nodiadau aml-ieithog yn cyhoeddi delwedd newydd. Yn ei sgil, teithiodd y grŵp i Lydaw eto (gyda Mei’n dychwelyd dros dro) dros yr haf a mwynhau llwyddiant pellach yno. Dyma’r agosaf fuodd Mynediad am Ddim i droi’n grŵp proffesiynol llawn-amser; trafodwyd y posibiliadau, ond ddigwyddodd e ddim. Petai? Petase? Pwy a wyr?

Ar ddiwedd y flwyddyn, symudodd Pete – yr unig un ar ol yn y coleg - i Ffrainc am rai misoedd fel rhan o’i gwrs, felly roedd angen eilydd yn ystod ei absenoldeb. Yn Aberystwyth y cafwyd hyd i’r ateb unwaith eto – roedd Geraint Davies yn gweithio yno,  newydd orffen cyfnod hir gyda’r grŵp Hergest , wedi rhannu llwyfan gyda Mynediad droeon a wedi llenwi bwlch iddyn nhw yn achlysurol cyn hyn. Daeth yntau â thinc o ganu roc/gwlad i swn Mynediad am Ddim

O fewn misoedd, ym mis Mehefin 1979, dychwelodd y grŵp i Lydaw (eto gyda  Mei yn ei ôl), ond y tro hwn am ddiwrnod yn unig! Yn sgil llwyddiant teithiau ’77 a ’78, derbyniwyd gwahoddiad i Wyl yn Guipavas, ger Brest, lle’r oedd y trefnwyr mor awyddus i gael Mynediad am Ddim, llogwyd awyren fechan o Gaerdydd er mwyn hwyluso pethau – gadael am hanner dydd ar y Sadwrn, canu nos Sadwrn, nol i Gaerdydd erbyn amser cinio ddydd Sul.

 Yn ystod yr un cyfnod, recordiwyd y gynta o ddwy gaset i’r Mudiad Ysgolion Meithrin – casgliad o hwiangerddi a chaneuon eraill i blant bach o’r enw Hwyl wrth ganu (dilynodd ail gaset Hwyl yr Wyl, sef casgliad tebyg, y tro hwn ar thema’r Nadolig, ym 1986).

**************

“Ac mae ci yn rhywle’n cyfarth ar y lloer” 1979-82

Ond dyddiau digon di-gyfeiriad ac ansicr oedd y rhain – dychwelodd Pete yn ol o Ffrainc ac os na ofynwyd i Geraint aros, wnaeth neb ofyn iddo fe fynd chwaith – mae’r eilydd yn dal ar y cae. Tro Graham oedd hi nesa i grwydro o’r nyth – gadawodd ei swydd fel athro i ymuno â’r grŵp gwerin Ar Log a gwireddu’r freuddwyd o droi’n gerddor llawn-amser. Roedd e bellach yn aelod o ddau grŵp, ac, er fod y galwadau i Mynediad berfformio’n dod yn gyson, roedd hyn, a’r ffaith fod y lleill ar chwâl yn ddaearyddol trwy Gymru’n gwneud dod at ei gilydd yn anos.

Ym 1980, recordiwyd pedair o ganeuon traddodiadol eu naws ar gyfer casgliad aml-gyfrannog Dewch i Ganu i gwmni Sain ond. er fod yna sawl cynnig, doedd yna ddim ysfa i gynhyrchu record hir newydd. Perfformiadau byw oedd yn cael y flaenoriaeth bellach, ac er nad oedd y rhain mor niferus ag yn y gorffennol, arafu am gyfnod wnaeth pethau yn hytrach na dod i stop.  

Erbyn hyn, roedd rhai o’r aelodau eraill yn perfformio gydag ail grwpiau hefyd – Geraint gyda’i grŵp roc ysgafn Y Newyddion am rhyw flwyddyn ac Iwan gyda’r grwpiau gwerin Cilmeri ac yna Pedwar yn y Bar. A gadael Mynediad fuodd hanes Iwan - i ganolbwyntio ar Pedwar yn y Bar; y tro nesa iddo fe berfformio gyda’r bois fyddai yn Eisteddfod Genedlaethol Mon 1999 mewn noson deyrnged i Ems.

 Yn ei le, ym 1982, gwahoddwyd Rhys Dyrfal Ifans i ddod â dimensiwn newydd i’r grŵp – gitarydd a chanwr bâs yw Rhys gyda blynyddoedd o brofiad mewn grwpiau fel Josgin (gyda Pete), Hergest (gyda Geraint) a Bando. Tua’r un adeg, daeth diwedd cyfnod Ar Log fel band llawn-amser gan roi cyfle i  Graham wneud cyfiawnder â phawb -  a dyma gychwyn ar gyfnod o sefydlogrwydd i’r grwp sydd wedi para hyd heddiw.

**************

“Dwi ddim yn cerdded mor syth, dyw ‘ngwallt i ‘mor hir” 1982-??

Y chwe aelod hyn – Emyr Wyn, Robin, Graham. Pete. Geraint a Rhys – sydd wedi cadw fflam Mynediad am Ddim yn fyw am yr ugain mlynedd dwetha, a hynny trwy berfformio’n gyson ledled Cymru. Yn niwedd y 90au, ychwanegwyd Delwyn Sion (ffoadur arall o Hergest) fel aelod achlysurol a chyfranodd yntau a Geraint ganeuon newydd i’r pair.

Ym 1992, i ddathlu penblwydd yn 18 oed, â’r Eisteddfod Genedlaethol yn Aberystwyth, man geni’r grwp, cyhoeddwyd casgliad o’r caneuon mwya poblogaidd, rhai wedi’u hail-recordio, ac ambell gân newydd, ar y CD Mynediad am Ddim 1974-1992, ynghyd â llyfr lloffion Digon Hen i Yfed yn olrhain hanes y grŵp. Yna ym 1993, cyhoeddwyd tâp fideo o berfformiad byw o flaen cynulleidfa yn stiwdio Barcud, Caernarfon, Dyma Mynediad am Ddim

Yn ystod yr wythdegau hwyr a’r nawdegau, aeth y llwyfannau’n fwy rhywsut, gyda thŵf gwyliau gwerin trwy Gymru; mae’r uchafbwyntiau’n cynnwys perfformio yng Ngwyl y Cnapan bum gwaith gan rannu llwyfan gydag arwyr fel Davy Spillane a’r Dubliners ac yn 2003, derbyniwyd gwahoddiad gan Bryn Terfel i ymddangos gerbron tua wyth mil o bobol yng Ngwyl y Faenol..

**************

2004 oedd penblwydd Mynediad am Ddim yn 30 oed, gyda chrysau T, capiau a’r wefan hon i gofnodi’r achlysur – a mae’r hwyl yn parhau. “Rwy’n mynd yn hen…….Ac rwyf finnau’n gallach”? Go brin.  

COPA

| © Twndish 2004 |